DAO: Yeni Organizasyon Paradigmasının Temel Özellikleri, Yönetim Zorlukları ve Yanıt Yöntemleri

Giriş

"Örgütleri Yeniden Şekillendirmek" adlı kitap, insanlık tarihindeki örgüt paradigmasını beş renkte özetlemekte ve her birinin özelliklerini derinlemesine analiz etmektedir. Bu bağlamda, mavi örgüt, dağıtık karar verme, öz yönetim, evrimsel misyon gibi özelliklere sahip geleceğin yeni örgütlerinin ideal biçimi olarak görülmektedir. Son yıllarda merkeziyetsiz özerk örgütlerin (DAO) yükselişi, mavi örgüt anlayışının öncü pratiğini temsil etmektedir. DAO gerçekten de mavi spektruma tamamen girdi mi? Bu örgüt paradigması "yeni" nerede? Yönetim sürecinde ne tür zorluklarla karşılaşılmaktadır? Mevcut olan yönetim zorluklarına karşı hangi stratejiler bulunmaktadır? Bu makale, bu sorulara kısa bir analiz ve yansımada bulunmayı amaçlamaktadır.

DAO'nun yükselişi ve özellikleri

DAO, kripto para ve blok zinciri teknolojisine dayanan yeni bir dijital organizasyon paradigmasıdır. Ağustos 2024 itibarıyla, dünya genelinde 50.000'den fazla DAO kurulmuş olup, yönetişim tokeni sahiplerinin sayısı 10 milyondan fazladır ve kolektif hazine tutarı 21 milyar doları geçmiştir. DAO, insan organizasyonu ve iş birliği yöntemlerini yeniden şekillendirme potansiyelini sergileyen büyük ölçekli bir küresel sosyal deney haline gelmiştir.

Şu anda DAO ile ilgili tartışmalar, esasen merkeziyetsizlik ve özerklik gibi iki temel özellik etrafında dönmektedir ve özellikle teknoloji ile yönetişim alanlarına odaklanmaktadır. Teknoloji açısından, dağıtık depolama blok zinciri teknolojisi ve kararları otomatik olarak uygulayabilen akıllı sözleşmeler en sık bahsedilen özelliklerdir. "Kod yasadır" ilkesine dayanarak, DAO, uzlaşmaya dayalı topluluk kurallarını kod biçiminde blok zincirine dağıtır; bir kararın uygulanması için belirli koşullar yerine getirildiğinde, kod otomatik olarak yürütülür ve insan müdahalesine gerek kalmaz.

Yönetim düzeyinde, merkeziyetsizlik, karar alma yetkisinin tüm üyeler tarafından paylaşılması ve karar alma sürecinin demokratikliği ile kendini gösterir. Her DAO, üyelerin oy haklarını paylaşmasını sağlamak için yönetim tokeni çıkarır. Karar alma sürecinin demokratikliği, DAO'nun öneriler etrafında toplu yönetim sağlarken müzakere ve oylama temelli demokrasinin temel ilkelerine uyması anlamına gelir. Tipik bir DAO'da, tam karar alma süreci şunları içerir: toplulukta önerilerin oluşturulması, kamu forumunda önerilerin değerlendirilmesi ve oylama platformunda önerilerin oylanması.

DAO, üyeleri bir araya getirerek kendine özgü organizasyon hedeflerini gerçekleştirmeyi amaçlar. DAO'nun yatırım, sosyal, medya gibi birçok türü vardır. Genel olarak, DAO hem kâr sağlama hem de sürdürülebilir bir topluluk oluşturma hedeflerini taşır. Birincisi, DAO'nun dinamik değişen kripto piyasasında token sahiplerine kâr yaratmasını gerektirirken, ikincisi topluluğun ortak çıkarlarını gerçekleştirmenin önemini vurgular.

Sonuç olarak, DAO'yu şu şekilde tanımlayabiliriz: Tüm üyelerin ortaklaşa sahip olduğu karar verme yetkisi ile blockchain, akıllı sözleşmeler ve kripto para teknolojisine dayanan bir organizasyon şeklidir. Topluluk üyeleri, önerilere dayalı demokratik kararlara gönüllü olarak katılır ve bu, ticari kâr ve topluluk ortak menfaatlerini gerçekleştirmeyi amaçlar.

DAO'nun karşılaştığı yönetişim zorlukları

Heyecan verici bir vizyona ve ileri düzey organizasyon anlayışına sahip olmasına rağmen, son birkaç yılda DAO'nun yönetim uygulamaları birçok meydan okumayla doluydu. Yaygın olarak tartışılan ana sorunlar şunlardır:

1. Karar verme yetkisinin merkezileşme eğilimi. Birçok araştırma, DAO topluluğunun gelişiminin bir oligopol eğilimi gösterdiğini ortaya koymaktadır; zamanla, oy verme hakları ve topluluk yönetim hakları tekrar azınlık kişilerin eline geçmiştir. Token dağılımı açısından, DAO içindeki yönetişim tokenleri giderek az sayıda "balina" veya bazı oy veren birlikler tarafından kontrol edilmektedir, bu nedenle oy sonuçlarının azınlık tarafından manipüle edilme riski ortaya çıkmaktadır. Organizasyon yapısı açısından, DAO üyeleri öneri yönetim yetkileri üzerinde farklı seviyeler oluşturmakta, güç merkezini simgeleyen bazı kurumlar, komiteler ve merkezi yönetim kurulu gibi, yavaş yavaş kurulmaktadır.

2. Seçmen kayıtsızlığı ve daha kısa yaşam döngüsü. Yönetim sürecindeki düşük katılım oranı, DAO'ların karşılaştığı en ciddi sorunlardan biridir. Üyeler yönetim ve karar alma süreçlerine katılma hakkına sahip olsalar da, çoğu üye öneri incelemesi ve oylama süreçlerine katılmamaktadır; en azından üçte iki oranında üye pasif kalmaktadır. Ayrıca, çoğu DAO'nun yaşam döngüsü oldukça kısadır; ortalama hayatta kalma süresi sadece 18 aydır.

3. Ticari çıkarlar ve kamu yararının dengesi. Hem bireysel hem de organizasyonel açıdan, DAO'nun ticari çıkarlar ile kamu yararı arasında var olan potansiyel çatışmaları dikkate alması gerekmektedir. DAO'da birçok üye sadece kısa vadeli ticari getirilerle ilgilenirken, organizasyon yönetimine önem vermemekte ve bu durum "bedava yararlanma" sorunlarının sıkça yaşanmasına neden olmaktadır. Organizasyonel açıdan, eğer üretkenlik verimliliği ve ticari değer artışı hedefleniyorsa, merkeziyetçi bir güç yapısına ihtiyaç duyulabilir; ancak kamu yararının vurgulanması ise demokratik bir organizasyon yapısı ve karar alma mekanizması gerektirir, ama bu da karar alma sürecinin yavaşlamasına yol açabilir.

sürdürülebilir yönetişim stratejileri

Karar alma merkezileşme eğilimlerinin getirdiği yönetişim sorunlarına yanıt olarak, oylama mekanizması yeniden tasarlandı. "Bir token bir oy" temeli üzerine, ikincil oylama, yeter sayıda oylama, itibara dayalı oylama gibi çeşitli yeni oylama modelleri önerildi. Ayrıca, üyelerin katılımını artırmak için birçok ekonomik teşvik ve dağıtım yönetişim modeli de önerildi ve uygulandı. Birçok DAO, üyelerin oy haklarını güvendikleri üyelere devretmelerine olanak tanıyan vekaletle oylama uygulamaya başladı; bu, DAO'nun akışkan demokrasiye yönelik en son uygulaması olarak görülüyor.

Ancak, oy verme mekanizmasını geliştirmek, DAO'nun yönetim sorunlarını çözmek için yeterli değildir. DAO'nun karar alma sürecinde, kararların iletişimi ve müzakere etkinliğini sağlamak, kaçınılmaz olarak önemli bir zorluktur. Üye iletişim mekanizmalarının geliştirilmesi en az üç düzeyi kapsamaktadır: Karar alma iletişiminde çatışmaları çözme kapasitesini artırmak, üyeler arasındaki iletişim sürecinin eşitliğini sağlamak, iletişim müzakerelerinin kalitesini ve verimliliğini artırmak. Topluluk önerileri etrafında yapılan kamuya açık tartışmalar sayesinde, DAO üyeleri bilgi paylaşabilir, görüş alışverişinde bulunabilir ve ortak bir konsensüs oluşturabilirler; böylece topluluk normları ve kolektif değerler oluşturularak DAO topluluğunun sürdürülebilir gelişimi sağlanabilir.

Sonuç: DAO'ya bakış ve düşünme

DAO, insanlığın daha iyi organizasyon biçimlerine dair en son beklentilerini ve hayallerini taşımaktadır, geleneksel işbirliği yöntemlerinin sorunlarına ve sıkıntılarına doğrudan yanıt vermektedir ve organizasyon yönetim mekanizmalarında yenilik yapma umudu taşımaktadır. Ancak, ideal ile gerçeklik arasında bir uçurum bulunmaktadır; önümüzdeki öngörülebilir gelecekte, DAO'nun organizasyon hedeflerine ulaşma süreci sorunsuz olmayacak ve hatta yeni sorunlar ortaya çıkarma potansiyeline sahip olacaktır.

Organizasyonların karşılaştığı temel sorun, etkili yönetimin nasıl sağlanacağı ve sürdürüleceğidir. Eğer yönetim mekanizmaları köklü bir şekilde iyileştirilmezse, mavi yeşil organizasyonun ilkeleri sadece bir ütopya hayali olabilir; eşitlik, özgürlük, demokrasi gibi evrensel değerler kavramsal tuzaklara dönüşebilir. Ayrıca, tarihsel deneyimler, organizasyonların erken dönem vizyonlarının zamanla sapma göstermeye eğilimli olduğunu defalarca kanıtlamıştır.

Bu nedenle, herhangi bir organizasyon tasarımının mükemmel olmadığını kabul etmeliyiz; yönetişim sürecindeki dengeler ve seçimler, organizasyonların sürdürülebilir kalkınma zorluklarına yanıt vermelerinin anahtarıdır. Farklı organizasyon biçimlerinin kendine özgü avantajları ve dezavantajları vardır, aralarında bir varoluş ilişkisi vardır, birbirlerini değiştiren değil. Bu yüzden, DAO tüm organizasyon yönetişim sorunlarının nihai çözümü değildir; mükemmel bir DAO kurma çabası yerine, bazı pratik sorunları düşünmeli ve keşfetmeliyiz: Hangi durumlarda insanları DAO şeklinde organize etmek gerekir? DAO'nun sınırları tam olarak nerededir? DAO içinde, hangi kararlar "toplu düşünme" için uygundur, hangileri ise "kesin karar verme" gerektirir? Bu soruların standart cevapları olmayabilir; gerçek bir DAO belki de gerçek dünyada asla gerçekleştirilemez, ancak idealistlerin teselli bulabileceği şey, DAO'nun peşinde koştuğu temel değerlerin, insan organizasyon biçimlerinin sürekli olarak optimize edilmesinin gerçek itici gücü olduğudur.