FOMO

FOMO (Fear of Missing Out) là một hiện tượng tâm lý phổ biến trên thị trường tiền mã hóa, mô tả cảm giác lo âu và hành vi bốc đồng mà nhà đầu tư gặp phải khi lo sợ bỏ lỡ các đợt tăng của thị trường. Trong thị trường crypto biến động cao, FOMO càng trở nên mạnh mẽ khi giá tăng nhanh, thường khiến nhà đầu tư mua vào một cách mù quáng ở đỉnh giá, bỏ qua phân tích cơ bản và quản trị rủi ro. FOMO là chỉ báo quan trọng của tâm lý thị trường và là khái niệm then chốt trong tâm lý đầu tư.

Ảnh hưởng của FOMO đến thị trường

Fear of Missing Out có những tác động đáng kể đến thị trường tiền mã hóa, chủ yếu thể hiện ở các khía cạnh sau:

Gia tăng biến động giá: Tâm lý FOMO dẫn đến làn sóng đặt lệnh mua dồn dập trong thời gian ngắn, đẩy giá tài sản tăng nhanh và tạo ra vòng lặp hiệu ứng tích cực. Hiện tượng này đặc biệt rõ rệt trong các đợt bull run của Bitcoin năm 2017 và 2021, khi giá tăng gấp đôi, thậm chí gấp nhiều lần chỉ trong một khoảng thời gian ngắn.
Bùng nổ khối lượng giao dịch: Trong các giai đoạn FOMO, khối lượng giao dịch trên các sàn thường tăng vọt, kèm theo lượng đăng ký người dùng mới vượt trội. Ví dụ, trong bull market năm 2021, các sàn lớn như Binance liên tiếp phá vỡ kỷ lục khối lượng giao dịch ngày, có thời điểm vượt 100 tỷ đô la.
Hình thành bong bóng thị trường: Tâm lý FOMO kéo dài có thể khiến giá tài sản tách rời nghiêm trọng khỏi giá trị nội tại, hình thành bong bóng thị trường. Cơn sốt ICO năm 2017 và làn sóng NFT năm 2021 một phần được gán cho tâm lý FOMO của thị trường.
Dấu hiệu cảnh báo điều chỉnh thị trường: FOMO cực độ thường xuất hiện gần đỉnh chu kỳ thị trường và trong lịch sử là tín hiệu cho những đợt điều chỉnh cận kề. Khi truyền thông đại chúng liên tục đưa tin về những người bình thường trở nên giàu có nhờ crypto, đó thường là dấu hiệu gần đến đỉnh ngắn hạn.
Gia tăng trò chơi tổng bằng 0: Nhà đầu tư bị FOMO thường là những người vào thị trường muộn nhất, dễ trở thành “tay cầm túi than” khi giá điều chỉnh, chuyển giao tài sản cho những người đã vào trước và kịp thoát hàng.

Cơ chế tâm lý của FOMO

FOMO, với tư cách là một hiện tượng tâm lý phức tạp, hình thành từ nhiều yếu tố tâm lý khác nhau:

Lý thuyết so sánh xã hội: Nhà đầu tư nảy sinh tâm lý so sánh và sợ tụt lại phía sau khi thấy người khác kiếm lời trên thị trường crypto. Các bài đăng khoe lợi nhuận hay câu chuyện thành công trên mạng xã hội càng làm tăng tâm lý so sánh này.
Tâm lý bầy đàn: Con người có xu hướng đi theo đám đông, nhất là khi đối mặt với thị trường nhiều bất định. Khi thấy số đông nhà đầu tư đổ xô vào một tài sản, cá nhân sẽ tin rằng theo đám đông là lựa chọn an toàn.
Ác cảm với thua lỗ: Kinh tế học hành vi chỉ ra con người đau khổ với khoản lỗ nhiều hơn niềm vui với khoản lãi tương ứng. Việc bỏ lỡ lợi nhuận tiềm năng (chi phí cơ hội) được coi như một khoản lỗ thực sự, thúc đẩy nhà đầu tư hành động để tránh “mất mát” này.
Tâm lý khan hiếm: Khi nhà đầu tư tin rằng cơ hội hiếm và sẽ trôi qua nhanh chóng, nhu cầu mua tăng mạnh. Các chiêu marketing như “cơ hội cuối cùng”, “số lượng giới hạn” tận dụng tâm lý này.
Cơ chế tưởng thưởng dopamine: Lợi nhuận từ thị trường tăng giá kích thích não bộ tiết dopamine, tạo cảm giác hưng phấn. Phản ứng này khiến nhà đầu tư muốn lặp lại trải nghiệm, càng củng cố hành vi FOMO.
Thiên kiến xác nhận: Nhà đầu tư có xu hướng tìm kiếm thông tin củng cố niềm tin sẵn có, bỏ qua bằng chứng ngược lại. Ở thị trường bullish, họ chỉ tập trung vào tin tích cực và phớt lờ các cảnh báo rủi ro.

Rủi ro và thách thức của FOMO

Hành vi đầu tư bị chi phối bởi FOMO tiềm ẩn nhiều rủi ro, nhà đầu tư cần cảnh giác với các thách thức chính sau:

Rủi ro mua đỉnh: Đầu tư do FOMO thường xảy ra vào những giai đoạn cảm xúc thị trường cao trào, khi giá đã tăng mạnh. Thống kê cho thấy hơn 70% retail investor vào thị trường ở đỉnh bull run năm 2017 và 2021 đều lỗ trên 50% trong bear market sau đó.
Thiếu nghiên cứu kỹ lưỡng: Dưới tâm lý FOMO, nhà đầu tư dễ bỏ qua các bước kiểm tra cần thiết, không xem xét yếu tố fundamentals dự án, đội ngũ, khả năng kỹ thuật… Từ đó, tăng nguy cơ thất bại và dễ gặp scam.
Lạm dụng đòn bẩy cao: Để tìm kiếm lợi nhuận nhanh, người bị FOMO dễ dùng đòn bẩy cao, đối mặt nguy cơ bị thanh lý khi thị trường đảo chiều. Riêng hai đợt điều chỉnh năm 2021, Binance ghi nhận trên 10 tỷ USD lệnh bị thanh lý.
Bẫy quyết định dựa trên cảm xúc: FOMO khiến nhà đầu tư liên tục thay đổi chiến lược theo biến động ngắn hạn, thay vì tập trung vào giá trị dài hạn. Việc giao dịch quá nhiều khiến phí giao dịch tăng và có thể bỏ lỡ cơ hội tăng trưởng thật sự.
Rủi ro mô hình Ponzi: Scammer thường lợi dụng tâm lý FOMO để thiết kế mô hình lừa đảo, hứa hẹn lợi nhuận phi thực tế để hút đầu tư. Sự kiện Luna/UST 2022 và phá sản sàn FTX đều có yếu tố khai thác tâm lý FOMO thị trường.
Ảnh hưởng sức khỏe tinh thần: FOMO kéo dài có thể dẫn đến lo âu, stress, mất ngủ cho nhà đầu tư, tác động tiêu cực đến chất lượng sống và khả năng ra quyết định, tạo thành vòng xoáy tiêu cực.

Chiến lược ứng phó với FOMO

Nhà đầu tư có thể áp dụng các chiến lược sau để kiểm soát hiệu quả cảm xúc FOMO và tránh quyết định dựa trên cảm xúc:

Xây dựng kế hoạch đầu tư và tuân thủ: Lên sẵn chiến lược đầu tư, tỷ trọng phân bổ tài sản và giới hạn rủi ro khi thị trường bình lặng. Khi bull run bùng nổ, tuân thủ nguyên tắc này sẽ giúp tránh quyết định nhất thời.
Áp dụng phương pháp trung bình giá (Dollar-Cost Averaging - DCA): Rải vốn định kỳ giúp giảm thiểu rủi ro mua sai thời điểm, không cần “bắt đỉnh/bắt đáy”. Nghiên cứu cho thấy với phần lớn nhà đầu tư, chiến lược DCA với Bitcoin mang lại hiệu quả dài hạn hơn so với mua lớn một lần.
Đặt điều kiện mua/bán rõ ràng: Xác định trước các điểm mua, bán dựa trên phân tích kỹ thuật hay cơ bản, ra quyết định dựa trên chỉ báo khách quan thay vì cảm xúc nhất thời.
Kiểm soát lượng tiếp nhận thông tin: Hạn chế hợp lý việc theo dõi mạng xã hội, tin tức crypto, nhất là lúc thị trường bullish. Chú ý quá mức tới biến động khiến FOMO càng mạnh.
Rèn luyện tư duy ngược: Khi truyền thông, tài xế taxi, chủ tiệm cắt tóc đều nói về đầu tư crypto thì thường thị trường đang nóng cực độ. Học cách giữ sự tỉnh táo khi quá nhiều người lạc quan.
Ghi nhật ký giao dịch: Ghi chú chi tiết lý do, kỳ vọng, kết quả từng giao dịch, thường xuyên nhìn lại để nhận diện các mẫu hình quyết định cảm xúc, từ đó nâng cao tự nhận thức và chất lượng quyết định.
Tham vấn chuyên gia: Xem xét nhờ cố vấn tài chính hoặc tham gia cộng đồng đầu tư lý trí để tiếp cận thông tin khách quan và được hỗ trợ tâm lý.